Тийм ээ, улс маань дампуурхаас би айж байна. Харамсалтай нь тийм нөхцөл байдал аль хэдийн бүрэлдээд алгуурхан наашилж байна, хонгилын үзүүр тас харанхуй, цаана нь ангал байна. Нийгмийн хөгжлийн шинэ тогтолцоонд шилжсэн 1991 оноос хойших 31 жилд манай улс нийт 6 удаа дампуурал зарлахдаа тулж 6 удаа ОУВС-гийн “АВРАЛ”-ын програмд хамрагдаж мултарсан. Мултарсан ч гэж дээ, асуудлыг зүгээр л түр зуур хойшлуулсан. Өөрөөр хэлбэл их хэмжээний гадаад валютын зээл аваад түүнийгээ төлж чадахгүй тул нэмж өр тавих замаар аргалсаар ирсэн гэсэн үг. Харин өдгөө өрийн хэмжээ нь зад, сад тавьдаг чинээндээ тулжээ. Хамгийн сүүлд 2017 оны 5 сард төлбөрийн чадваргүйн улмаас ОУВС аас $434 сая долларын зээл авч мөн тэдний зуучилсан $5.5 тэрбумын урт хугацааны зээлийн хөтөлбөрт хамрагдахаар болж амь тээсэн. 5 жил болоод л дампууралтай нүүр тулдаг эдийн засгийн энэ системийг манай үе, үеийн гарамгай удирдагчид, гавьяат эдийн засагчид, сайд, дарга нар маань нутагшуулсан.
Наана нь биш гэхэд 2023 оны хоёр дугаар хагаст Монгол улс долоо дахь удаагаа дампууралтай нүүр тулна. Гэхдээ энэ удаа нөхцөл байдал маш ноцтой. Яагаад гэвэл бид ойролцоогоор 10 их наяд төгрөгийн өр төлөх хэрэгтэй болох ба энэ нь манай улсын төсвийн бараг 60 шахам хувь бөгөөд цаашид өсөн нэмэгдэх магадлалтай тоо юм. Энэ бол зүгээр л сүйрэл дагуулах ноцтой асуудал. Асуудлыг “шийдэх” гэж төрийн дээдсүүд маань сүүлийн хоёр жилд чаддаг ганц зүйл болох өрийн төлбөрийг хойшлуулах эсвэл нэмж зээл авах гэж зээл олгосон эзэдтэй тохиролцох оролдлого хийсээр ирсэн ч төдийлөн бүтэлтэй болоогүй. Монгол улс өнөөдөр $34 тэрбум долларын гадаад өртэй үүнээс $12 тэрбум нь төр, засгийн шууд хариуцах өр байгаа нь манай улсын эдийн засгийн хүчин чадал бодит боломжоос дэндүү хэтэрсэн дүн. Яг л ийм нөхцөл байдалд Тажикстан газар нутгаасаа хумслуулж, Шри Ланк эдийн засгийн гол хөшүүрэг болсон далайн боомтоо 99 жилийн түрээсэнд Хятадад алдсан.
Гадаад өр, түүнээс үүдэлтэй дампуурал бол манай улсын эдийн засагт нүүрлээд буй ноцтой хүндрэлүүдийн зөвхөн нэг хэсэг. Үнэн, бодитоор тооцвол эдийн засгийн суурь үзүүлэлтүүд бүгд унаж улс маань эдийн засгийн нэлээн гүнзгий хямралд ороод байна. Гагцхүү Монголчуудын “хүлээц”-тэй зан, статистикийн эргэлзээтэй, логик авцалдаагүй тоонуудыг харсан ч хараагүй, мэдээгүй юм шиг байх “уужуу, тайван” сэтгэл дээр дэнжигнэцгээж байгаа юм.
Төлбөрийн тэнцэл нь сүүлийн үед байнга шахуу томоохон дүнгийн алдагдалтай гарах болсон ба одоогийн байдлаар – $2.2 тэрбум, үүн дундаа урсгал данс нь -$500 сая долларын алдагдалтай байгаа нь байгалийн баялгийн экспортад тулгуурласан авсаархан $13 тэрбум долларын эдийн засагтай энэ улсын хувьд ноцтой асуудал буйг илтгэж буй. Оны эхэнд 2,850₮ байсан доллар өнөөдөр 3,560₮ хүрч төгрөгийн ханш 25%-ар уналаа. Хамгийн аймаар нь төгрөгийн ханшны уналт цаашид үргэлжлэх бөгөөд уналтыг зогсоох зогсоох ур ухаан, чадвар, магадгүй эрх мэдэл ч манай Монгол банк, засгийн газарт үгүй бололтой. “Төгрөгийн ханшийг тогтвортой байлгах” гэсэн үндсэн ганц үүрэгтэй Монгол банк гэх бүхэл бүтэн инститүц сүүлийн 30 гаран жилд ам.доллартай харьцах ханшийг 119,000% унагачаад байгаа нь ичгүүртэй факт бөгөөд чухам энэ л эдийн засгийг хямралд хүргээд байдаг үндсэн нэг шалтгаан юм. Төгрөгийн ханшийг тогтвортой байлгах бус харин тогтворгүй байлгах ажиллагаа явуулаад байна уу гэмээр харагдах энэ инститүт бол үнэндээ дархлагдсан газар.
Ядуурал гэх хачин, нэг байрандаа гацчихсан үзэгдэл байна. Миний мэдэхийн ядуурал сүүлийн 10 гаран жил тогтмол 28-29% байлаа. Эдийн засаг хямарч хасах руугаа орсон (2020 онд -5%) үед ч хэвээр, эдийн засаг өссөн үед ч хэвээр, огт өөрчлөгддөггүй, эдийн засгийн нөхцөл байдлаас ерөөсөө хамаардаггүй ядуууралтай хачин улс шүү бид. Тоо баримт нь үнэн л байдаг байгаа да!
Өдгөө айсуй дампуурлын бурууг ард түмэндээ тохох санаархал бүхий “Халамжаас болж эдийн засаг унаж байна” гэх гүтгэлгийн шинжтэй компанит ажил амжилттай өрнөж байна. Дэлхийн улсууд дунджаар ДНБ-ийхээ 10-12 хувийг халамжинд зарцуулдаг. Манай улсын хувьд ДНБ-ийхээ 4-5 хувийг халамжид (Ковидын үеийн тусламж, онцгой нөхцөлд өгч буй хүүхдийн мөнгө халамжид тооцогдохгүй) зарцуулж байгаа нь дэлхийн дунджаас хамаагүй доогуур бөгөөд 29% ядууралтай (бодит байдал дээр 40-50%), 14% ажилгүйдэлтэй (бодит байдал дээр 20-30%) улсад бол хэвийн, харин ч бага талдаа. Тэр ч байтугай ковидын онцгой үед хүүхдэд нэмж олгох болсон (2021 онд 1.2 их наяд төгрөг болсон) мөнгийг халамжинд оруулж бодсон ч дэлхийн дундажад бараадахгүй байгаа юм.
Ард иргэдээ халамжаар амдьрагч хэмээн буруутгахаасаа өмнө хэн, хичнээн хүн, ямар байдлаар нийгмийн халамжийг ХУУЛЬ БУСААР хүртээд амьдрах эх үүсвэрээ болгоод байгаа юм, авах ёсгүй хэн гэгч нь халамж хүртчээд нийгмийг бухимдуулаад байна гэдгийг бодит үндэслэлтэйгээр, харьцуулсан анализ, тоо дүнтэйгээр тайлбарлах шаардлагатай. Нийгмийн халамжийг хууль бусаар хүртсэн ганц нэг, цөөн тохиолдол байж болох ч энэ нь яриад байгаа шиг тэгтлээ их түгээмэл газар авсан хэрэг огт биш, тийм байх үндэс ч алга гэж би үзэж байна. Хэрэв тийм асуудал байгаа бол энэ нь нийгмийн халамжийг мэдэж захиран зарцуулж байгаа Хөдөлмөр, нийгмийн хамгаалалын яамныхны алдаа, магадгүй тэнд авилга, хахууль байна, халамжийг хууль бусаар олгож байна гэсэн үг. “Халамжаар амьдрагчид”-ыг буруушаах нь нийгэмд тун тааламжтай сонсогдох, хэн ч буруушааж чадахгүй ажиллагаа. Тийм учраас энэ удаад халамж гэх сэдэв нь зарим нөхдөд попрох, эх оронч, ажил хэрэгч, бүтээлч, хөдөлмөрч хүн болж харагдах боломжийг олгосон бололтой. Иргэдээ гүтгэн буруутгахаас өмнө гадаадад гарчаад гайхалтай сайн ажилладаг гэх Монголчууд яагаад Монголдоо ажил хийх дургүй байна вэ гэдгийг бодит үндэслэлтэйгээр тайлбарлах цаг одоо болсон. Ажил хийгээд цалин авдаг уу? Авсан цалин нь гаргасан зардалыг нь нөхдөг үү? Хөдөлмөрийн хууль бүрэн утгаараа хэрэгждэг үү? гэх мэт асуултуудад хариулахаас эхэлвэл үндэстэй тайлбар олдоно.
Албан ёсоор 17-18% гэж зарлаж буй ч бодит байдал дээр 30% давсан инфляц үнэндээ хямралын бас нэг үндсэн шалтгаан мөн. Гэхдээ хямрал манай дээдсүүдийн нэрлэж заншсанаар УЛ, хөлнийхөнд ер нь ӨЛӨНГҮҮДЭД маш хүндээр тусах бөгөөд аарцаг, ац, бүсэлхий, цээжнийхэн гэж байдаг бол тэдэнд арай гайгүй, харин суганыханд бол бараг хамаагүй юм. Ингэхэд “Bottom” гэдэг англи үг уг нь голдуу сав суулганы уг суурь хэсэг, ямар нэгэн зүйлийн үе давхаргыг заахад хэрэглэгддэг “ёроол”, “уг”гэсэн утгатай үг атал яаж яваад ямар ч хамаагүй УЛ, гишгүүр болж орчуулагддаг байна аа? From the BOTTOM of my heart—Зүрхнийхээ угаас, Чин сэтгэлээсээ ч гэх юм уу, ийм гоё утгаар хэрэглэгддэг үгийг яахаараа УЛ болгодог байна аа!
Таван жил тутамдаа урилгагүйгээр айлчлах болсон дампуурлын аюултай бид 2023 онд дахин тулгарна. Энэ удаа асуудал тун ноцтой. 10 их наяд, магадгүй түүнээс ч их өрийг төлөх боломж сульдан доройтож буй улсад маань үгүй. Нөгөө л өрийг өрөөр дарах, төлбөрийг хойшлуулах нь шийдэл биш төдийгүй өндөр үнэ өртөгтэй. Газар нутгаа барьцаалах уу, уурхай боомтоо түрээслэх үү, ордоо зарах уу? Өлөн ч гэлээ, улных ч гэлээ алийг нь ч ард түмэн зөвшөөрөхгүй, далдуур нууцаар хийдэггүй л юм бол. Эрх баригчидын хувьд иргэд олон нийттэйгээ илэн далангүй ярьж эртхэн нэг шийдэл олохгүй бол тун чиг эвгүй цаг үе айсуй.
Монголын Мэдээ сонин. 2022.10.04.
Х.Батсуурь /Эдийн засагч/
It’s great that you are getting ideas from this piece of writing as well as from our discussion made at this place.
Thank you for the auspicious writeup. It in fact was a amusement account it. Look advanced to far added agreeable from you! By the way, how can we communicate?
медицинская справка 2023
Hey There. I found your blog using msn. This is a very well written article. I will be sure to bookmark it and come back to read more of your useful information. Thanks for the post. I will definitely comeback.
With havin so much content and articles do you ever run into any problems of plagorism or copyright violation? My site has a lot of exclusive content I’ve either created myself or outsourced but it appears a lot of it is popping it up all over the web without my authorization. Do you know any solutions to help protect against content from being ripped off? I’d truly appreciate it.
Pretty great post. I simply stumbled upon your blog and wanted to mention that I have really enjoyed browsing your blog posts. In any case I’ll be subscribing on your feed and I am hoping you write again soon!
Simply want to say your article is as astonishing. The clearness in your post is simply spectacular and i can assume you are an expert on this subject. Well with your permission allow me to grab your RSS feed to keep up to date with forthcoming post. Thanks a million and please continue the gratifying work.
Hi, i feel that i saw you visited my web site so i got here to go back the choose?.I am trying to in finding things to improve my site!I guess its ok to use some of your ideas!!
Hello! I know this is kinda off topic but I was wondering if you knew where I could get a captcha plugin for my comment form? I’m using the same blog platform as yours and I’m having trouble finding one? Thanks a lot!
Hey very interesting blog!
Magnificent web site. Lots of useful information here. I’m sending it to a few pals ans also sharing in delicious. And naturally, thank you on your effort!
I love reading a post that will make people think. Also, thank you for allowing for me to comment!
I’ve read several just right stuff here. Definitely value bookmarking for revisiting. I wonder how so much attempt you set to create this sort of magnificent informative site.
Hi there, I want to subscribe for this website to take most up-to-date updates, so where can i do it please assist.
Hi to every body, it’s my first go to see of this webpage; this weblog contains awesome and truly good information in favor of readers.
Thank you for another fantastic article. Where else may just anyone get that kind of information in such a perfect method of writing? I have a presentation next week, and I am at the look for such information.
Hi to every body, it’s my first visit of this website; this blog includes awesome and in fact fine data in favor of readers.
You ought to take part in a contest for one of the highest quality blogs on the web. I will recommend this site!
Good day! This post couldn’t be written any better! Reading this post reminds me of my old room mate! He always kept talking about this. I will forward this article to him. Pretty sure he will have a good read. Thanks for sharing!
Its like you read my mind! You seem to understand so much approximately this, like you wrote the book in it or something. I think that you could do with some p.c. to force the message house a bit, however other than that, this is wonderful blog. An excellent read. I’ll definitely be back.
Magnificent web site. Lots of useful information here. I’m sending it to a few buddies ans also sharing in delicious. And obviously, thank you in your effort!
Wonderful goods from you, man. I’ve take note your stuff prior to and you’re simply too wonderful. I really like what you’ve obtained here, really like what you’re stating and the way by which you are saying it. You are making it entertaining and you still take care of to stay it sensible. I can not wait to read far more from you. This is actually a terrific website.
Wonderful blog! Do you have any tips and hints for aspiring writers? I’m planning to start my own site soon but I’m a little lost on everything. Would you advise starting with a free platform like WordPress or go for a paid option? There are so many choices out there that I’m totally confused .. Any suggestions? Appreciate it!
Thank you for the auspicious writeup. It if truth be told used to be a leisure account it. Glance complicated to far added agreeable from you! By the way, how can we keep in touch?
Вы ищете надежное и захватывающее онлайн-казино, тогда это идеальное место для вас!
It is appropriate time to make some plans for the future and it is time to be happy. I have read this post and if I could I want to suggest you few interesting things or suggestions. Perhaps you could write next articles referring to this article. I want to read more things about it!
you are in reality a good webmaster. The web site loading speed is incredible. It sort of feels that you are doing any unique trick. Moreover, The contents are masterpiece. you have performed a wonderful activity in this topic!
Hmm it seems like your website ate my first comment (it was extremely long) so I guess I’ll just sum it up what I submitted and say, I’m thoroughly enjoying your blog. I as well am an aspiring blog blogger but I’m still new to the whole thing. Do you have any recommendations for inexperienced blog writers? I’d definitely appreciate it.
Thank you for the auspicious writeup. It in fact was a amusement account it. Look advanced to far added agreeable from you! By the way, how can we communicate?
Good info. Lucky me I discovered your website by accident (stumbleupon). I have bookmarked it for later!
Write more, thats all I have to say. Literally, it seems as though you relied on the video to make your point. You definitely know what youre talking about, why waste your intelligence on just posting videos to your site when you could be giving us something enlightening to read?
Ищете надежного подрядчика для устройства стяжки пола в Москве? Обращайтесь к нам на сайт styazhka-pola24.ru! Мы предлагаем услуги по залитию стяжки пола любой сложности и площади, а также гарантируем быстрое и качественное выполнение работ.
снабжение строительства
На mehanizirovannaya-shtukaturka-moscow.ru вы найдете услугу штукатурки стен машинным способом. Это оптимальное решение для идеально ровных стен.
What’s up everybody, here every one is sharing these knowledge, thus it’s good to read this blog, and I used to go to see this blog every day.
Fantastic beat ! I wish to apprentice whilst you amend your site, how can i subscribe for a blog web site? The account aided me a appropriate deal. I have been tiny bit familiar of this your broadcast provided vibrant transparent concept
I know this web site offers quality based articles and other data, is there any other site which provides these stuff in quality?
Получите безупречные стены благодаря услуге штукатурка стен на mehanizirovannaya-shtukaturka-moscow.ru. Качество и скорость исполнения вас удивят.
An interesting discussion is worth comment. I believe that you should write more on this subject, it might not be a taboo subject but generally people don’t speak about such topics. To the next! All the best!!
First off I want to say awesome blog! I had a quick question that I’d like to ask if you don’t mind. I was curious to know how you center yourself and clear your thoughts before writing. I have had a hard time clearing my mind in getting my thoughts out. I do enjoy writing but it just seems like the first 10 to 15 minutes are usually wasted just trying to figure out how to begin. Any suggestions or tips? Appreciate it!
My programmer is trying to persuade me to move to .net from PHP. I have always disliked the idea because of the expenses. But he’s tryiong none the less. I’ve been using Movable-type on a variety of websites for about a year and am nervous about switching to another platform. I have heard excellent things about blogengine.net. Is there a way I can transfer all my wordpress content into it? Any kind of help would be really appreciated!
Really no matter if someone doesn’t know then its up to other users that they will help, so here it occurs.
I will right away seize your rss as I can not find your email subscription link or newsletter service. Do you have any? Please allow me recognise so that I may subscribe. Thanks.
I like it when individuals come together and share views. Great website, keep it up!
We are a group of volunteers and starting a new scheme in our community. Your web site provided us with valuable information to work on. You have done an impressive job and our whole community will be grateful to you.
Howdy! This is kind of off topic but I need some advice from an established blog. Is it hard to set up your own blog? I’m not very techincal but I can figure things out pretty fast. I’m thinking about setting up my own but I’m not sure where to start. Do you have any points or suggestions? Cheers
It’s remarkable to pay a visit this site and reading the views of all friends regarding this article, while I am also eager of getting knowledge.
Pretty great post. I simply stumbled upon your blog and wanted to mention that I have really enjoyed browsing your blog posts. In any case I’ll be subscribing for your feed and I hope you write again soon!